Veel normen van bodemgebruik in Nederland zijn niet duurzaam. De gevolgen van het niet duurzame gebruik van de bodem uiten zich bijvoorbeeld in bodemdaling, ophoping van voedingstoffen in het milieu en gebrek aan natuurlijke ziekte- en plaagwering. Het bodemgebruik in Nederland kan duurzamer worden door een ecosysteembenadering in het bodembeheer te introduceren. Bodembeheer wordt hierbij als het instrument gezien om tot duurzamer gebruik te komen en betreft alle handelingen die bewust worden verricht om het huidige en toekomstige bodemgebruik te realiseren. Ecosysteemgericht beheer is gebaseerd op drie uitgangspunten: Duurzaam gebruik van bodem en water. Het (gewenste) gebruik wordt afgestemd op de geschiktheid van het ecosysteem om bepaalde vormen van gebruik te ondersteunen. Multisectorale procesbenadering. Dit leidt tot een proces van voortdurende afstemming tussen de verschillende beleidsterreinen (zoals ruimtelijke ordening, waterhuishouding) en de verschillende planniveaus (internationaal, nationaal, provinciaal en lokaal bij gemeenten of waterschappen). Samenhang in de organisatie van het beheer. Verantwoordelijkheden voor het ecosysteembeheer dienen op beleidsniveau, planningsniveau en operationeel niveau geregeld en afgestemd te zijn. De commissie stelt voor om de gezondheid van ecosystemen af te lezen aan de hand van het functioneren van ecologische diensten. Ecologische diensten zijn eigenschappen van en/of processen in een ecosysteem, welke van nut zijn voor de mens. De belangrijkste ecologische diensten zijn: bodemvruchtbaarheid, adaptatie en veerkracht, buffer en reactorfuncties, biodiversiteit, ziekte- en plaagwering en de fysieke structuur. Uitgangspunt is dat een gezond ecosysteem in staat is deze ecologische diensten naar behoren te verrichten. De commissie is van uit overtuigd dat bodemgebruik kan worden verduurzaamd door het behouden en stimuleren van ecologische diensten, omdat hiermee de noodzaak voor het gebruik van nadelige hulpmiddelen kan worden verminderd. Zij heeft een aantal vuistregels voor het behouden en stimuleren van ecologische diensten opgesteld. Naast het leveren van ecologische diensten ten behoeve van het bodemgebruik stelt het ecosysteem ook randvoorwaarden aan het bodemgebruik. Deze randvoorwaarden worden vaak genegeerd, en vaker nog, wordt het ecosysteem aan het gebruik aangepast met technische of chemische hulpmiddelen, met dezelfde negatieve gevolgen. Een voorbeeld hiervan is sterke ontwatering van veenweidegebieden ten behoeve van de landbouw. De duurzaamheid van het bodemgebruik kan aanzienlijk worden bevorderd door rekening te houden met die randvoorwaarden, en bij inrichting en planning veel meer dan nu uit te gaan van de geschiktheid van de bodem voor het gewenste gebruik. De verantwoordelijkheid voor de uitvoering van het beheer kan in principe op het lokale schaalniveau gelegd worden. De commissie geeft in haar advies een overzicht van de lokaal relevante (aspecten van) ecologische diensten voor landbouw, natuur, openbaar groen, moes/volkstuinen en siertuinen. Lokale bodemgebruikers zijn afhankelijk van ecologische diensten en deze afhankelijkheid neemt toe naarmate het gebruik duurzamer wordt. Mede daarom denkt de commissie dat kan worden volstaan met stimuleringsmaatregelen. Op stroomgebiedschaal zijn aspecten van grootschalige ecologische diensten van belang, zoals nutriënten fluxen, water buffering en opslag van broeikasgassen. Overheden die op dit schaalniveau verantwoordelijk zijn, zouden lokale bodemgebruikers moeten aanspreken op hun verantwoordelijkheid voor het onderhouden van deze aspecten van ecologische diensten. Omdat lokale gebruikers hier echter niet direct van afhankelijk zijn, lijkt regelgeving hiervoor noodzakelijk. Bij de inrichting dienen alle overheden rekening te houden met de randvoorwaarden die het ecosysteem, of meer concreet de bodem, aan het gebruik stelt. Sturing dient bij voorkeur plaats te vinden door geschikte combinaties van landgebruik en bodem te vinden. hiervoor is kennis noodzakelijk, die naar het oordeel van de commissie wel aanwezig is, maar onvoldoende wordt ingezet. De commissie beveelt aan deze kennis meer toegankelijk te maken, en ruimtelijke-ordenaars, inrichters en bodemgebruiker te blijven wijzen op het belang van goede combinaties van bodemgebruik en ecosysteemeigenschappen. Om de toestand van d ecologische diensten vast te stellen en om te kunnen meten of het gevoerde beleid tot gewenst resultaat leidt, is meten met behulp van een indicatorsysteem noodzakelijk. De commissie ziet het meest in een in Nederland ontwikkeld indicatorsysteem voor ecologische diensten (BoBI), waar ook al enige meetervaring mee is. Routinematig meten met de BoBI is echter kostbaar. De commissie doet een voorstel voor een kleinere set aan te meten indicatoren voor verschillende vormen van bodemgebruik op lokale- en deelstroomgebiedsschaal, die deels gebaseerd is op de BoBI. Daarnaast beveelt zij aan voorlopig geen normen vast te leggen voor de indicatoren. Er dient eerst meer ervaring te worden opgedaan met het ecosysteemgericht beheer en het meten met behulp van de indicatoren. AANBEVELINGEN Duurzaam gebruik van bodem en water Duurzamer bodemgebruik is noodzakelijk ter vermindering van bestaande- en ter voorkoming van nieuwe- milieuproblemen en de daarmee gepaard gaande kosten, voor het behoud van de ecologische basis van bodemgebruik en daarmee voor het behoud van de economische en sociaal-culturele waarde van de bodem op de lange termijn. Multisectorale procesbenadering De commissie doet een groot aantal aanbevelingen op dit terrein. een voorbeeld is: de aanbevolen ecosysteembenadering, inclusief het toetsen aan de geschiktheid van de bodem voor het huidige of toekomstige gebruik, biedt goede mogelijkheden voor aansluiting en inbreng bij de Kaderrichtlijn water, de EU-bodemstrategie, het voorgenomen Europese landbouwbeleid en de toenemende integratie tussen het waterbeleid en de ruimtelijke ordening. de commissie beveelt aan deze aansluiting en inbreng in de beleidsontwikkeling na te streven. Organisatie van beheer Er dienst samenwerking en afstemming tot stand te worden gebracht tussen overheden onderling en met de bij bodembeheer betrokken koepel-, natuur- en milieuorganisaties. Kennisontwikkeling en –overdracht Met betrekking tot kennisontwikkeling en –overdracht in het kader van duurzamer bodemgebruik acht de Commissie een aantal acties noodzakelijk. Een voorbeeld is: meer aandacht voor de rol en de werking van het ecosysteem bewerkstelligen in met name het technisch onderwijs, zoals in de civiele techniek en in de agrarische productiesystemen.